Thư Viện Quốc Gia
Trích từ "Hành Trang về Mạn Ngược"
(...) Trở lại câu chuyện về chiến dịch Quân Sự Học Đường của thập niên 1960 ở Sài-gòn. Trong thời gian nầy, Thư Viện Quốc Gia trống vắng đi nhiều, như báo hiệu sự tan rã đâu đây của các đơn tử trong thiên hà trí thức. Cũng như mọi khi, Nhị Anh thường đến thư viện trong chiếc áo dài màu trắng như thuở còn trung học, với mái tóc dài óng ánh như những tia nắng sớm trong bình minh Cửa Đại và đôi mắt tròn xoe long lanh như hai vì sao lạnh trôi trên một thiên hà vời vợi... mông mênh. Tâm hồn nàng tựa như chỉ còn một nửa; một nửa kia dường như đã trở thành một loại tinh vân từng bước trải rộng trong không gian của thời đại, mỗi lúc một mỏng dần theo số phận của nền Cộng Hòa Miền Nam. Bỗng dưng nàng tự thấy mình quá bé nhỏ và vô nghĩa trong cái thế giới có quá nhiều ẩn số, mặc dù, về mặt vật lý, mọi thứ đều hiển thị ra đấy: từ những đinh chế chính trị, những định chế đại học, bệnh viện, những tên đường biểu tượng cho một nền dân chủ nhân bản, từ những thư viện, công viên thành phố, đến Phủ Thủ Tướng, Dinh Độc Lập, và cả thành Phố Sài-gòn. Nàng linh cảm đang có một cái gì không ổn bên dưới đỉnh băng sơn đó. Hình như những đợt sóng ngầm bên dưới cái xã hội trông có vẻ bình lặng đó đang từng bước xen lấn vào tiềm thức của nàng, gia đình nàng và chế độ chính trị đang bảo vệ nàng. Những loài ánh sáng không màu sắc rõ rệt đang lang thang xen kẻ vào vùng tinh vân trải mỏng kia như muốn xóa nhòa một hiện tại đang trốn chạy, một trật tự đang tan rã đến biên giới bất phục hồi.
Trong khi Nhị Anh đang chìm đắm trong dòng suy tư mông lung, người quản thủ thư viện đến đặt trước mặt nàng một cuốn sách và nói,
- Cháu quên lấy sách.
- Ồ cháu xin lỗi đã làm phiền bác. Cháu cứ bận tâm những chuyện vu vơ gì đâu và quên đi nhận sách đã ghi.
Thường ít khi ông quản thủ nầy rời bàn phục vụ của ông, nhất là để đưa sách cho sinh viên. Có lẽ thời gian nầy số sinh viên giảm xuống nên ông tự cho phép một ngoại lệ và là một ngoại lệ đáng yêu. Khi cần mượn sách, độc giả dùng danh mục để xác định tựa sách mình cần, sau đó điền một phiếu nhỏ giao cho ông đi tìm; sau đó độc giả tự mình đến lại quày của ông để nhận sách, nếu có. Thủ tục đó đơn giản, nhẹ nhàng, và nhanh chóng như một cái máy được điều hành bởi những tay chuyên môn dày kinh nghiệm.
Thư viện Quốc Gia chỉ có hai người quản thủ, ít nhất từ khi lần đầu Nhị Anh đặt chân đến đây. Nhị Anh không biết tên của họ. Cả hai người quản thủ đều ở độ tuổi ngũ tuần và cả hai đều đeo kính trắng. Người quản thủ vừa trao sách cho Nhị Anh rất gầy, thường mặc chiếc áo sơ mi trắng ngắn tay, luôn luôn đeo cặp kính trắng rất dày, và có lẽ đó là kính cận, vì Nhị Anh không bao giờ thấy ông rời cặp kính đó. Khi nhìn ông người ta thấy đôi kính cận dày cộm kia nhiều hơn là thấy chính đôi mắt của ông. Lưng của ông đã bắt đầu khòm, nhưng không nhiều lắm. Dáng đi của ông là dáng đi của một người luôn luôn hối hả tất bật cho dù chẳng có lý do gì để hối hả và tất bật như thế. Dáng đi hối hả đó dường như muốn gởi đến mọi người một thông điệp rằng thời gian không còn nữa, rồi đây mọi thứ sẽ âm u tăm tối, con đường còn lại không còn bao nhiêu để đi, không còn gì nhiều để mơ ước, và cũng chẳng còn gì nhiều để bám víu hay luyến lưu.
Ông và người đồng nghiệp của ông hiện lên trong bối cảnh nầy không chỉ như những công chức gương mẫu của một nền văn hóa nhân bản khả kính, mà còn như những nhân chứng cho một thời vàng son tri thức sắp vĩnh viễn ra đi. Họ đang trở thành một phần hiện hữu của những sinh viên đến đây và của Nhị Anh. Ngược lại, một phần hiệu hữu của họ cũng sẽ được đám sinh viên mang theo đến những vùng thời gian và không gian khác nhau trên trái đất như một phần hành trang mà chính họ cũng không ý thức được, nhưng nó có thực như mặt trời, trái đất, và Thái Dương Hệ. Họ biểu tượng cho một phần thành bại của những người từng có những giao tác tinh thần với họ, một phần của hạnh phúc và đau khổ đang ở phía trước. Vô hình chung họ đang đóng góp một phần rất lớn vào cái chân trời vũ trụ của một nền văn minh sắp mất hết không gian. Đôi khi Nhị Anh cảm thấy họ như những ông lái đò trên một dòng sông không rộng mấy nhưng rất sâu, phẳng lặng nhưng rất hung dữ với những đợt sóng ngầm lịch sử đang muốn cướp đoạt tương lai và dự phóng của giai cấp sinh viên khiêm cung và bạc đãi, trong đó có Nhị Anh.
Trong những ngày nầy, Nhị Anh thường rời thư viện sớm hơn thường lệ. Những dòng suy tư của nàng bắt đầu chùng hẳn lại, càng chùng lại khi về đêm tiếng pháo kích của địch quân không ngừng rót vào thành phố. Họ đang gặm nhấm tương lai và hiện tại của nàng và bạn bè nàng. Họ đang triệt hạ từng mảng tế bào trong cơ thể chính trị của Miền Nam bằng cách triệt hạ những tế bào sống của những người dân vô tội. Đèn sách đâu còn là tập tục văn hóa như trong những thuở vàng son, dù chỉ là vàng son trong ảo tưởng. Nhị Anh không thể tưởng tượng rồi đây nền văn minh nhược tiểu nầy sẽ đen đúa ra sao khi Miền Nam sụp đổ dưới sự chứng kiến lạnh lùng của những kẻ mệnh danh là đồng minh của họ và sự hò reo của đạo quân chiến thắng tiến vào thủ đô Miền Nam như tập hợp những cỗ máy giết người.(...)